wie schreef de kerstliedjes?

Overbekend zijn kerstliedjes als Stille nacht en O dennenboom. Maar wie kent de componisten en tekstschrijver van deze wereldhits? En hoe werden ze zo populair? We lichten een paar liederen uit. Met playlist!

Stille nacht

Wilde verhalen gaan de ronde rond het ontstaan van het kerstlied Stille nacht. In een veelgehoorde versie bleek vlak voor kerstavond in 1818 het kerkorgel kapot van de kleine kapel van het dorp Oberndorf bei Salzburg (zie foto hieronder). De balg was misschien wel aangevreten door de muizen. De Oostenrijkse priester en dichter Joseph Mohr besloot daarom op het laatste moment componist Franz Gruber in te schakelen om een gitaarmelodie te maken op zijn gedicht Stille nacht. Zo geschiedde en klonk op kerstavond 1818 voor het eerst dit lied.

Waarschijnlijk is dit een heel romantische weergave van het ontstaan, maar dat de tekst van Mohr met de melodie van Gruber meteen aansloeg, is een feit. Diverse rondreizende musici namen het lied op in hun repertoire, waarna het zich snel over Europa verspreidde. Een eeuw later is de melodie iets veranderd, maar wordt het lied volop gezongen. Op kerstavond 1914 is Stille nacht een van de liederen die klinkt vanuit de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog. De strijdende partijen vinden elkaar in de muziek en staken tijdelijk het vuren. Een van de vele verhalen waaruit de kracht van dit lied en andere kerstliederen blijkt. Vandaag de dag is het Stille nacht in meer dan 140 talen vertaald en wordt tijdens de feestdagen overal ter wereld gezongen.

Joy to the World

Het meest uitgegeven kerstlied in Noord-Amerika is Joy to the World. De Engelse schrijver Isaac Watts publiceerde de tekst in 1719. Een algemene melodieaanduiding stond daarbij vermeld, ‘te zingen op melodieën uit het psalmboek’. De melodie waarop de tekst vandaag de dag het meest op gezongen wordt komt uit 1848, uit The National Psalmist door Lowell Mason. De Amerikaanse componist vond inspiratie voor zijn melodieën in de muziek van bekende componisten als Mozart, Haydn en Händel. Masons melodie toont daardoor veel overeenkomsten met Händels Messaih.

In the Bleak Midwinter

Voor het succes van de Peaky Blinders Netflix-serie, was In the Bleak Midwinter niet zo bekend in Nederland. Maar in ons overzeese buurland wordt het heel veel gezongen.

De tekst werd geschreven door de dichter Christina Rossetti en werd onder de titel A Christmas Carol voor het eerste gepubliceerd in het tijdschrift Scribner’s Monthly in 1872.

Het gedicht van Rossetti werd voor het eerst op muziek door Gustav Holst voor The English Hymnal in 1906. Een aantal jaren later, in 1911, zette de minder bekende componist Harold Darke het gedicht op een complexere melodie. Deze versie werd door koorexperts in 2008 uitgeroepen tot het beste lied uit het kerstrepertoire.

Christina Rossetti, getekend door haar broer.

Away in a manger

Nog zo’n bekende Christmas carol. Alleen wie schreef de tekst? Dat is niet met zekerheid te zeggen. De oudste versie van de tekst is te vinden in een uitgave van Luthers tekstboek uit 1885. Lange tijd werd dan ook gedacht dat de tekst van Maarten Luther zelf afkomstig zou zijn. Maar hier is eigenlijk geen bewijs voor. De tekst is nooit in het handschrift van Luther gevonden en voor 1932 is er geen Duitse versie van het lied bekend. Waarschijnlijker is daarom dat het van oorsprong een Engelstalig gedicht betreft. Het lied is door de jaren heen op veel verschillende melodieën gezongen. De populairste is de melodie van de Amerikaanse componist William J. Kirkpatrick. In 1895 publiceerde hij het lief als onderdeel van een boek genaamd Around the World with Christmas. De populariteit van deze versie en de wijde verspreiding is met name te danken aan de opname in diverse liedboeken die op scholen gebruikt werden.

O dennenboom

Tot slot dan misschien wel het oudste kerslied dat wij vandaag de dag nog steeds zingen? De tekst van O dennenboom lijkt voortgekomen uit een zestiende-eeuws volksliedje van de componist Melchior Franck (1579–1639): Ach Tannenbaum. Echter, zijn er ook oudere bronnen genoemd, waaronder het lied Es hing ein Stallknecht seinen Zaum dat rond 1550 ontstaan is. Een echt kerstlied werd het pas later, toen Ernst Anschütz (1780–1861), een leraar uit Leipzig, in 1824 de tekst herschreef. De melodie waarop O dennenboom gezongen komt ook uit de zestiende eeuw en komt van een destijds bekend volkswijsje Es lebe hoch der Zimmermannsgeselle of het populaire studentenlied Lauriger Horatius. Het lied is net als Stille nacht in vele talen vertaald en wordt wereldwijd gezongen.